Nowe technologie
Wydział Fizyki
Uniwersytetu Warszawskiego
Sprawozdanie studenckie 200
8
/200
9
1
Stanisław Wojciech Maksymowicz
Wydział Filozofii i Socjologii UW,
Instytut Socjologii
Życie w panoptikonie
Koło historii
Jeremy Bentham pisząc pod koniec
XVIII wieku
Panopticon
(Bentham, 1971)
,
chciał stworzyć więzienie idealne, będące nowoczesną emana
cją liberalnej myśli
zachodu. Konstruując projekt panoptykonu niesiony ideą wolności i wiarą w
racjonalność człowieka, miał nadzieje, że samodyscyplina i poczucie wszechobecnej
kontroli pozwoli przywrócić
społeczeństwu
najbardziej nawet zepsutych przestępc
ów.
Czym jest
–
z technicznego punktu widzenia
–
projekt Benthama? Otóż jest
bardzo konkretnym przeniesieniem
wspomnianej idei samodyscypliny na deski
kreślarskie architektów. Budowla oparta na planie okręgu, w centrum ma wieżę
strażnic
z
ą, a na
około nie
j cele więzienne. Sekretem działania panoptykonu był (
i
jest
–
więzienia oparte na pomyśle
B
rytyjczyka służą także dzisiaj) fakt, że
wi
ęź
niowie
–
nie mogący kontaktować się ze sobą
–
i nie widząc
(pod światło)
postaci strażnika, mo
g
li jedynie przypuszczać
, że w wieży znajduje się przedstawiciel
władzy.
Choć wcale nie musiało tak być.
Tak
pisze filozof Michel
Foucault
(Foucault
1998)
, w całej
swej okazałości objawiła się
fizycznie władza dyscyplinarna,
wszechobecne
poczucie
oddziaływania norm na każdego
c
złonka społeczeństwa. Nigdy nie
wiemy, czy ktoś nie patrzy, nie
podsłuchuje...
Dzisiaj
wydaje się, że
panoptykonem jest cały zachodni świa
t.
Wyposaż
ony w
kamery, podsłuchy i cyfrowe
metody śledzenia przepływu informacji,
stał się emanacją idei
idealnego
więzi
enia
sprzed ponad 200 lat
.
Nowe technologie
Wydział Fizyki
Uniwersytetu Warszawskiego
Sprawozdanie studenckie 200
8
/200
9
2
Jest to oczywiście celowo przerysowane porównanie,
należy mieć jednak na
uwadze fakt, że
nowe technologie przyczyniając się do utrzymywania porządku
publicznego, zmieniają nasz świat w miejsce być może spokojniejsze, ale coraz
b
ardziej pozbawi
o
ne przestrzeni prywatnej.
Jak może wyglądać ulica przyszłości, przestrzeń spotkań obcych ludzi? Czy w
ciągu następnych kilkunastu lat po wyjściu z domu zostanie nam coś z
anonimowości?
Wizja przyszłości
Jaka jest przyszłość kontroli w ś
wiecie coraz bardziej przecież zdominowanym
przez technologie? Czy w imię bezpieczeństwa oddamy kontrolę w ręce maszyn?
John Brosnan
, pisarz i futurysta w trylogii „Władcy Niebios"
(Brosnan
1995)
powołał do życia tzw. elojów. Byli to genetycznie
–
przez sa
mych siebie
–
zmodyfikowani naukowcy, odpowiedzialni za wojny genetyczne, które zniszczyły
ziemię na początku XXI wieku. Pozbawieni ludzkich emocji (poza zadowoleniem i
spokojem), płci i potrzeb, wegetowali ukryci pod gigantycznym lodowcem
,
pod opieką
masz
yn, które dbały, aby nic im się nie stało.
I być może na tym polegać będzie w przyszłości kontrola przestrzeni
publicznej. Ludzie oddadzą się pod opiekę maszynom, mając ciągle w pamięci, że to
oni je stworzyli, ale teraz one mają władzę. T
ak zostały zaprogramowane. Zatem
ulica przyszłości mogłaby być wypełniona miniaturowymi kamerami, robotami,
sensorami, które pozwoliły by w każdej chwili sprawdzić, kto gdzie
się znajduje, c
o
robi i z jakich przyczyn.
W gruncie rzeczy nie ma w tym nic now
ego
–
wielkie
miasta
Z
achodu już dziś
są (przoduje tu Londyn) przesycone kamerami. Co więcej, zamiast ukrywać się przed
oczami przechodniów, natrętnie rzucają się w oczy, przypominając
–
patrzymy. W
przyszłości fakt, że ktoś obserwuje będzie na tyle oczywis
ty, że nie powinno być
potrzeby montowania dużych kamer tylko po to, aby były one widoczne dyscyplinując
w ten sposób zachowania aspołeczne.
Dotąd mowa była jednak tylko o monitorowaniu zachowań. Philip K. Dick
poszed
ł w swych wizjach o krok dalej
,
co zo
stało ukazane w filmie
Minority
report
nakręconym
na podstawie jego opowiadania. Tam nie tylko monitoring, a prewencja
Nowe technologie
Wydział Fizyki
Uniwersytetu Warszawskiego
Sprawozdanie studenckie 200
8
/200
9
3
stała się istotna. Przyszłe zbrodnicze zachowania obywateli wyłapywane miały być
przez cudowną trójkę jasnowidzów, a sztab agentów przec
iwdziałał tragediom.
Podobne rozwiązanie już istnieje (w Europie
pierwszym miastem wyposażonym w prewencyjny
system jest brytyjskie Portsmouth). Stworzone
przez amerykańską
Cernium
Corporation
urządzenie bazuje na oprogramowaniu, które z
cyfrowego obrazu
telewizji przemysłowej (CCTV)
wyłapuje podejrzane zachowania.
W ten sposób
potrafi w
ykryć
handel narkotykami czy czychającego na ofiarę przestępcę.
Jest to pierwszy krok do stworzenia systemu, który
byłby w stanie na szeroką
skalę
i niezauważalnie kontrol
ować zwykłe ulice miast.
***
Ulica przyszłości
stanie się
,
więc nie tylko panoptikonem, wyraźnie dającym
poczucie bycia obserwowanym. Będzie w stanie zapobiegać przestępstwom zanim
do nich dojdzie powodując, że przestrzeń publiczna stanie się bezpieczniej
sza.
Istnieje jednak
pewne niebezpieczeństwo tej drogi. Otóż jeśli
wszystko będzie
podlegać władzy, to najpewniej zachowania aspołeczne zostaną zepchnięte do
miejsc pozbawionych kontroli. A ulice staną się narzędziem opresji dla zwykłych
obywateli.
Bibl
iografia
Bentham, J. (1971). Panopticon . Dublin .
Brosnan, J. (1995). Władcy niebios. Warszawa: Prószyński i S
-
ka
.
Foucault, M. (1998).
Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Warszawa: Fundacja
Aletheia.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz